Gürültü Kontrol Yöntemleri ve Gürültü Haritaları Üzerine Bir Uygulama

Makalenin tamamına ulaşmak için aşağıdaki linki kullanabilirsiniz:

Gürültü Kontrol Yöntemleri ve Gürültü Haritaları Üzerine Bir Uygulama

GİRİŞ

Endüstriyel işletmelerde var olan araçların meydana getirdiği gürültü, o işyerinde çalışanlar için ciddi bir sorun oluşturmaktadır. Gürültülü işyerlerindeki gürültünün azaltılması, kontrol edilebilmesi ve çalışanlar için zararlı olmaktan çıkartılması için kullanılan çeşitli kontrol yöntemleri bulunmaktadır. Bu yöntemler arasında en etkili olanları, gürültünün kaynakta ve yayılma ortamında kontrolünü sağlayan mühendislik yöntemleridir. Bu yöntemlerin uygulanmasında teknik ekibe ihtiyaç duyulması ve göreceli olarak ek maliyetlere neden olması, işverenlerin bu uygulamalardan uzak durmasına neden olmaktadır. Bunun sonucu olarak da çalışanlar gürültünün zararlı etkileri ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu çalışmada gürültü seviyesinin çalışanları rahatsız ettiği bir işletmede gürültü haritaları oluşturma üzerine bir uygulama ve uygulama sonrasında işletmedeki revizyon faaliyetleri tartışılmıştır.  Gürültü haritası oluşturulurken analitik proses yöntemlerinden yararlanılmış ve bir bilgisayar programı yardımıyla eş gürültü eğrileri çizilerek makinaların bulunduğu yerlerde gürültü tespiti yapılmış ve sonrasındaki iyileştirme faaliyetleri belirlenmiştir.

GÜRÜLTÜ HARİTASI

Bir çevrede geçerli gürültü koşullarının ve ses düzeylerinin fiziksel çevre faktörlerine göre değişimlerinin eş gürültü konturları olarak bir plan üzerinde gösterilmesidir. Gürültü konturları veya gürültü haritaları ölçmeler veya tahmin yöntemleri yardımıyla oluşturulur.

Gürültü Haritaları gürültüyü azaltmak amacıyla geliştirilen planların etkililiğini ölçmek amacıyla kullanılırlar.  İki temel amaçları vardır.

  • Birinci amaç gürültülü alanların tespiti ve ne kadar insanın etkilendiğini belirlemektir.
  • İkinci amacı ise gürültüyü azaltmak amacıyla alınacak önlemlerin belirlenmesi ve buna uygun eylem planlarının oluşturulmasıdır.

OLUŞTURULMA YÖNTEMLERİ

  • Hesaplara dayanılan analitik yöntemler,
  • Ölçüm sonuçlarına dayalı ampirik yöntemler,
  • Bilgisayar simülasyonları

Gürültü haritaları genellikle bilgisayar yazılımları kullanarak oluşturulurlar. Bu yazılımlara gürültü kaynakları girdi olarak sunulur. Daha sonra bu yazılım çevrenin etkilerini göz önüne alarak (örneğin binanın, zeminin şekli ve yapısı, yansıtıcı yüzey bulunması vb.) her noktadaki gürültü seviyesini hesaplar. Daha sonra da gürültü haritasını oluşturur.

Gürültü haritaları oluştururken yazılım kullanılmasının nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

  • Öncelikle birçok durumda belli bir noktada oluşan gürültü bir kaç farklı gürültü kaynağından çıkan gürültü sonucu oluşur. Geleneksel ölçüm aletleri gürültünün ne kadarının hangi kaynaktan meydana geldiğini ayırt edemezler.
  • Gürültüyü azaltmak için alınacak tedbirlerin etkisini belirlemede çok kullanışlı olurlar. Çünkü dinamik modellerdir.
  • Belli zaman aralıkları için hazırlanan gürültü haritaları gürültü seviyelerinin ortalama değerlerini sunabilirler.
  • Son neden ise maliyettir. Bu yazılımları kullanarak hazırlamak ilk haritanın oluşması maliyetini azalttığı gibi, değişikliklerin etkisini daha çabuk görmemizi sağlamaktadır.

ANALİTİK PROSEDÜR

Kullanılan yöntem birleştirilmiş gürültü seviyelerinin hesaplanması için bir grup matematiksel formülasyonlar kümesidir. Eş gürültü seviyesine sahip noktaların birleştirilmesi ile eş gürültü eğrileri çizilir. Bu yöntem tahmini verilere dayanmasına rağmen tesisin gürültü durumu ve gürültü zararlarının anlaşılmasında etkili ve kolay yöntemdir. Belirli bir noktaya yeni bir makine eklendiğinde gürültü seviyesini nasıl değiştireceği önceden tahmin edilebilmektedir. Bu yöntem gereksiz maliyetlerin önlenmesine yardımcı olduğu gibi işyeri sağlığının korunmasına da yardım eder.

 

Kullanılan analitik prosedür tesisin gürültü haritasını oluşturmak için geliştirilmiştir. Bu prosedür şu verilere ihtiyaç duymaktadır:

  • Ortam gürültü seviyesi
  • Her makinanın gürültü seviyesi
  • Makine yerleşimlerinin (x,y) koordinatları

 

Ayrıca varsayımlara göre;  Makinalar noktasal gürültü kaynaklarıdır, ses yansıma ve emilim etkileri gözardı edilmektedir.

UYGULAMA ADIMLARI

ADIM 1.1: Makinanın (x,y) koordinatlarının belirlenmesi (xk,yk): k makinasının fabrika içerisindeki konumu[referans noktası(0,0) olarak fabrikanın bir köşesi belirlenir.

ADIM 1.2: Çevresel ses yoğunluğunun belirlenmesi: Çevresel gürültü düzeyi ölçülür veya tahmin edilir Çevresel gürültü düzeyi formül kullanılarak dönüştürülür.

 ADIM 1.3: Her makinenin ses gücünün belirlenmesi

ADIM 1.4: Bileşke gürültü düzeylerinin tahmin edileceği yerler belirlenir.

ADIM 2.1: Belirlenen yerdeki makine gürültü yoğunluğu hesaplanır.

ADIM 2.2: i noktasındaki bütün makine gürültü yoğunlukları hesaplanır.

ADIM 2.3: Çevresel gürültü yoğunluğu eklenir.

ADIM 2.4: Bileşke gürültü yoğunluğu gürültü seviyesine çevrilir.

Sağlıklı bir ölçüm yapabilmek için aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekmektedir.

  • Yansıtıcı yüzeylerden uzak durulmalı.
  • Gürültü kaynağından uygun bir uzaklıkta ölçümü yapılmalı.
  • Ölçüm “serbest alan” adı verilen uzaklıkta yapılmalıdır. Bu alanda gürültü kaynağından her uzaklığın iki katında ses düzeyi 6 dB düşer.
  • Ölçüm çalışma yerinde, çalışanın yanında yapılmalı.
  • Geri plandaki gürültü düzeyi kontrol edilmeli.
  • Ses kaynağının çevresinde hiçbir engel olmamasına dikkat edilmeli.
  • Ölçüm aleti fazla yüklenmişse, ölçümlerin doğruluğunu etkileyebileceği dikkate alınmalı.

UYGULAMA

Gürültü haritası çıkarma uygulaması ASSAN İş Makinaları Ltd. Şti.’de yapılmıştır. ASSAN İş Makinaları Yedek Parça İmalat ve Sanati Tic. Ltd. Şti. Ankara’da faaliyet göstermekte olup, ağırlıklı olarak Caterpillar® ve Komatsu® ağır iş makinaları yedek parça imalatı yapan, Türkiye’deki belirli fimalardan birisidir. Fabrikada, 3460 adet Caterpillar® ve 700 adet Komatsu® yedek parçaları bilgisayar donanımlı CNC tezgâhlarında üretilmektedir.

Mevcut Yerleşim

11

22

Ölçümler Noise Manager 1.0 programıyla yapılmıştır.  Ölçüm listesi aşağıdaki gibidir:

33

 

 

Eş gürültü eğrileri ve makina yerleşimleri aşağıdaki gibidir:
44

55

 

Gürültü yönetmeliğine göre maksimum değerler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

66

 

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

  • 8 numaralı makinenin gürültü seviyesi diğerlerine göre yüksek olduğundan bu makinede mesai saati süresince iki işçi arasında görev paylaşımı yapılması ve rotasyon sistemiyle uygulamaya devam edilmesi gerekmektedir.
  • Ses sönümleyici malzemeler kullanılmalı ve işletmenin duvarlarına kaplanmalıdır.
  • 8 numaraları makine öncelikli olmak üzere sönümleyici izolasyon duvarları ve makine susturucuları kullanılmalıdır.
  • İşçilerin kulaklık ve manşon gibi koruyucuların kullanımına gereken önemi vermeleri gerekmektedir. Kaliteli bir manşon gürültüyü 20-25 db azaltabilir.
  • İşçilerin gürültüden etkilenmemeleri ya da maruziyeti en düşük seviyede tutabilmek için rotasyonlu çalışma uygulanabilir.
  • Belirli sürelerde verilecek molalara uyulması gerekmektedir.
  • Firmada bakım onarım politikasına gereken önem verilmeli ve bu sebeple ortaya çıkabilecek gürültü sorunu için önlem alınmalıdır.

SONUÇ

Yüksek gürültü kirliliği ile karsı karsıya bulunan endüstri tesislerinde, projelendirme aşamasında önlemler alınması; ses kontrolünün birlikte çözülmesi yoluna gitmek uygulamada başarı oranını artıracak, yatırım harcamalarını düşürecektir.  Proses için gerekli makine ve ekipmanın seçiminde gürültü değerleri dikkatle izlenmelidir. Makine yerleşimlerinde olabildiğince aynı gürültü seviye sindeki makina ve ekipmanı bir bölümde toplama ya da aynı hat üzerine çekme yoluna gidilmelidir. Yeni tesisler için yönetmelik şartları zorunludur. Mevcut tesislerde alınacak önlemler, daha zorlu ve yüksek maliyetli olabilir. Bu tesislerde yenileme çalışmalarının ısı, ses ve yangın kontrolü olarak ele alınması halinde, bu çalışmaların yatırım maliyetine olumlu etkileri olacaktır. 2006 yılının Ocak ayında yürürlüğe giren Gürültü Yönetmeliği, işverenlerin ve sanayi çalışanlarının gürültü konusunda bilinçlendirilmelerini gerekli kılmaktadır. Bu yönetmelik işverenlere çalışanların gürültünün zararlı etkilerinden korunmaları ve özellikle uzun süre gürültülü ortamlarda çalışmaktan kaynaklanan işitsel zarar riskinin önlenmesi konusunda önemli sorumluluklar yüklemektedir. Bunun için, kişisel önlemlerden önce üretim yerlerindeki gürültü düzeylerini azaltmaya çalışmak sanayi çalışanlarının gürültüden etkin biçimde korunmasında ve çalışma koşullarının kabul edilebilir kılınmasında önem taşımaktadır. Sanayi yapılarında gürültünün bir tasarım ölçütü olarak tasarım ve yapım aşamalarında göz önünde tutulması; bu amaçla üretim alanlarında gürültü denetimine yönelik düzenlemelerin yapılması ve makinelerin yerleşim aşamasında makineler, mekanik sistemler ve döşem ile ilgili önlemlerin alınması gerekmektedir.

İşletmelerde gürültüyü kaynakta kontrol alma çalışmaları başta olmak üzere susturuculu makineler ve sönümleyici malzemeler kullanılmalı, çalışanların gürültü konusunda İSİG eğitimi almaları sağlanmalı ve kulak tıkacı, manşon ve kulaklık takması zorunlu hale getirilmelidir.

KAYNAKÇA

  • Beranek, L.L., Noise and Vibration Control, Mc Graw Hill Books, New York,1983.
  • Olishifski, J.B., Occupational Hearing Loss, Noise and Hearing Conservation, Occupational Medicine Principles and Practical Applications, Yearbook, Medical Publishers Inc., 2nd Ed., Chicago, 1988.
  • Tayyari, F. Smith, J. L., Occupational Ergonomics, Principles and Applications, Vol. 3, Kluwer Academic Publishers, Boston, 2001.
  • Kroemer, K., Kroemer, H., Kroemer, E., Ergonomics: How to Design for Ease and Efficiency, Second Edition, Prentice Hall, Singapore, 2000.
  • Brüel & Kjaer, Noise Control, Principles and Practice, 1st Ed., Naerum, Denmark, 1982.
  • Feldman, A.S., Grimes, C.T., Hearing Conservations in Industry, Williams & Wilkings, London, 1985.
  • TS-2604 Duyarlı Sonometreler, TSE, Ankara, 1977.
  • Iso 1996, Descriptions and Measurements of Environmental Noise, Part: 1,2, 3, 84-87, 1981-84-87.
  • Şahin, E., Endüstriyel Gürültü Kontrolüyle Üretimin Zaman ve Miktar Performansına Ergonomik Bir Yaklaşım, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 1995.
  • Purkis, H.J., Sound Insulation and Absorption, the Control of Noise Proceedings of Conference, London, 1962.

Tankut ASLANTAŞ

Endüstri Mühendisi / Yönetim Danışmanı

Leave a Reply